نرم افزار لتکس LaTeX چیست؟
لتکس یک سیستم آماده سازی نوشتاری برای برنامه حروف چین تِک (TeX) است. لاتک ویژگیهای برنامه پذیر نشر رومیزی و همچنین ابزارهایی گسترده را برای خودکار کردن بیشتر جنبه های حروف چینی و نشر رومیزی، اعم از شمارش ارجاعات میان منابع گوناگون (cross referencing)، جداول و نمودارها، طرح‌بندی صفحات (page layout)، کتابنامه‌ها و بسیار چیزهای دیگر ارائه میدهد. لاتک ابتدا در سال ۱۹۸۴ توسط لسلی لامپورت نوشته شد.
لی تکس (LATEX) یک زبان برچسب گذاری مانند HTML می باشد. با این تفاوت که شما با HTML اقدام به طراحی صفحات وب میکنید و با لتک صفحات یک کتاب یا مجله یا یک مقاله.
این روزها تمام مجلات و سمینارهای علمی مشهور مقالات را در قالب لی تکس قبول و دریافت می‌کنند، به همین دلیل کسانی که بخواهند مقالات بین المللی منتشر کنند مجبورند با این زبان آشنا شوند.
کاربردهای لتکس چیست؟
دانشجویان ارشد و دکترا مجبورند مقاله هایشان را با زبان LaTex آماده کنند.
مجلات و سمینارهای علمی مشهور، مقالات را در قالب لتکس قبول و دریافت می‌کنند، به همین دلیل کسانی که بخواهند مقالات بین المللی منتشر کنند مجبورند با زبان لتکس آشنا شوند.
لتکس در آغاز بیش از همه توسط ریاضیدانان و دانشمندان بکار می‌رفت. این نرم افزار هنوز هم در میان این دسته از افراد به عنوان ابزار ترجیحی برای نوشتن مقالات، کارهای تحقیقی، پیش نویس ها و کتابها بکار می‌رود. از آنجا که سیستم زیربنائی لیتک در ابتدا برای متن های دارای ریاضیات ساخته شد، طرح‌بندی کردن عبارات ریاضی آسان تر و حروفچینی بدست آمده دارای کیفیت مطلوب‌تری نسبت به دیگر سیستمهای متن‌پرداز مانند Microsoft Word به حساب می‌آید.
بسیاری از گاهنامه های علمی و ناشران دیگر، پکیج های آزادی از لتکس را فراهم کرده اند که سبک های حروفچینی درون سازمانی (in-house) را برایشان انجام میدهد.
ولی از همان مراحل آغازین، لتکس نسبت به برنامه های دیگر در مجموعه گسترده‌تری از سخت‌افزارها و نرم افزارها، موجود بود و نسخه های آن هم اکنون تقریبا در هر سیستمی از پی‌دی‌ای‌ها (PDA ها) گرفته تا کامپیوترهای رومیزی و ابر کامپیوترها پیدا میشود.
در خارج از محافل فنی به دلایلی لتکس نسبت به نرم افزار اصلی نشر رومیزی کمتر مورد استفاده است.
یادگیری لتکس برای افرادی که هیچ تجربه‌ای در زمینه زبان های نشانه گذاری ندارند، کمی دشوار است.
اگر متنی که شما درصدد تبدیل کردن آن به یک سند هستید، یک یا چند مورد از خصوصیات ذیل را دارد، احتمالا برای ایجاد ساختار آن به ابزاری توانمند مانند LaTeX نیازمندید:
- - متن به فصل ها و بخش های مختلف تقسیم بندی می شود و طولانی است.
- - ساختارهای تکراری فراوانی در آن وجود دارند.
- - از نظر مفهومی یا ظاهری پیچیده است.
- - حاوی تعداد زیادی تمرین جعبه متن یا ساختارهای مشابه است.
- - نیازمند دقت زیاد در ساختاربندی است.
- - یک کپی اصلی از آن جهت ارجاعات یا چاپ های آینده مورد نیاز است.
- - یک متن رسمی است که نیازمند توجه خاص است.
- - کتاب، مقاله ISI ، تز ، رساله دکتری ، پایان نامه یا یک راهنمای مهم است.
- - کل سند یا دست کم بخشی از آن ممکن است در آینده دوباره ویرایش یا چاپ شود.
استفاده از یک ویرایشگر متن (حتی از نوع ساده آن) برای نوشتن ساختار سند و نهایتا سپردن کار تولید خروجی نهایی به لتکس، بهبود عظیمی در روند کاری و چگونگی تفکر شما، نسبت به حالتی که از یک نرم افزار واژه پرداز معروف و عمومی مانند نرم افزار مایکروسافت ورد استفاده نمایید، پدید می آورد.
آموزش LaTeX چگونه است؟
لی تک اساسا زبان بسیار راحتی است و طراحان آن به ویژه به سهولت یادگیری آن توجه کرده اند. برای یاد گرفتن لی تک، چنانچه با یکی از زبان های نشانه گذاری آشنایی داشته باشید، احتمالا سریع ترین راه این است که جزوه آموزش نرم افزار لتکس را بصورت رایگان از اینترنت دریافت کنید و در طول یک یا چند روز آن را مطالعه کنید و تمرین ها را انجام دهید. یادگیری لی تک معمولا تجربه لذت بخشی است و در پایان دوره آموزشی کوتاهتان، زبانی را یاد گرفته‌اید که توانایی بالایی در ایجاد و مدیریت اسنادتان به شما می دهد و از بسیاری از دردسرهای کار کردن در محیط های واژه پرداز نجاتتان می دهد.
تفاوت نرم افزار LaTeX و نرم افزار word چیست؟
در این مقاله مختصرا به بررسی نرم افزار LATEX و مزایای آن در مقابل نرم افزار میکروسافت ورد word اشاره میکنیم.
LATEX در نگاه اول نرم افزاری بسیار دشوار است که کارکردن با آن مشابه کد نویسی است و انسان را به یاد دشواریهای متعدد زبان برنامه نویسی و مسایل مربوط به آنها می اندازد. اما واقعیت چیست؟
در واقع LATEX سیستمی از کدها است که به نویسنده کمک می کند متنی بنویسد که علاوه بر رسایی و زیبایی، قابل اتکا و لایتغیر باشد یعنی اگر شما در سیستم خود متنی نوشتید، بتوانید آن را در سیستم فرد دیگری نیز به همان شکل ببینید.
ممکن است بگویید PDF نیز چنین امکاناتی فراهم می کند. اما آیا شما در یک متن با این فرمت، توانایی تغییرات محتوا را دارید؟ بعضا میتوان تغییرات اندکی اعمال کرد اما بازنویسی متن میسر نیست.
مزایای نرم افزار لتکس LATEX چیست؟
۱- در LATEX شما متن را مینویسید، خود نرم افزار پردازش ها، تغییر اندازه و نوع فونت بسته به نوع متن، استفاده از فرمتهای استاندارد متن نویسی، نگارش با زیباترین شکل ممکن، و در کل تنظیمات متن را انجام میدهد.
ورودی در این نرم افزار یک فایل متن ساده (Plaint Text) است که علاوه بر حجم کم و پایداری متن، امکان اجرا و مشاهده در پلاتفرمهای مختلف شامل (windows ، Linux ، MAC و اخیرا اندروید Android) را میسر میسازد، امری که در سایر نرم افزارهای پردازش متن صورت نمی پذیرد.
۲- نرم افزار لتکس LATEX رایگان است، در نتیجه اگر فایلی برای یک مرجع دولتی در خارج از کشور ارسال میکنید. یا مقاله ای برای ثبت برای ژورنالهای معتبر بین المللی در نظر دارید، یا اگر به زندگی در خارج از ایران فکر می کنید، نرم افزار لتکس LATEX میتواند نگرانی شما را از بابت برخی نرم افزارهای کرک شده (مثل آفیس ورد) بر طرف سازد. این نرم افزار علاوه برپشتیبانی کامل از زبانهای مختلف (از جمله لتکس فارسی)، برای دستیابی به دو نوع خروجی متن و ارائه، امکانات فراوانی دارد. به واقع شما میتوانید یک فایل PDF داشته باشید که هم متن باشد و هم یک ارائه مناسب.
۳- اگر نگران نوشتن متنهای خود در یک قالب علمی و استاندارد باشید اما به این قالب آشنایی کامل نداشته باشید، با نرم افزار لتکس LATEX کافیست متن خود را تایپ کنید. نرم افزار LATEX خود حواسش به تنظیمات متن شما، شامل فونت، زیرنویس عکسها، فهرست گذاریها، صفحه گذاری (شامل شماره صفحه، حاشیه های خالی، سربرگ و...) و بخشهای مختلف دیگر یک متن استاندارد است.
۴- در نرم افزار لیتک، تنها از کیبورد (مانند تایپ ده انگشتی) استفاده میشود. تمام تنظیمات بصورت دستورهای متنی وارد میشود که علاوه بر سرعت بالا و خستگی کمتر (به علت عدم انتقال مداوم از کیبورد به ماوس و بالعکس)، موجب درک بهتر از متن میشود. مثلا زمانی که شما میخواهید یک بخش جدید را شروع کنید، کافیست در نرم
افزار لتکس LATEX بنویسید: {Section {New Results
۵- در حالی که مثلا در نرم افزار ورد باید متن را تایپ کنید، آن را انتخاب کرده، رنگ و سایز آن را تغییر دهید، فواصل را از بالا و پایین با بخش قبل و متن همین بخش تنظیم کرده و در آن صفحه بندی را بررسی کنید. LATEX تمام اینها را خودش انجام میدهد.
۶- نرم افزار لی تک LATEX امکانات متعدد غیر قابل باوری برای متون ریاضیاتی در اختیار افراد میگذارد.
درباره نرم افزار لتکس LATEX بیشتر بدانیم:
لاتک یا لِی‌تِک که در یک متن ساده به صورت LATEX نوشته میشود، یک سیستم آماده‌سازی نوشتاری برای برنامه حروفچین تِک (TeX) است. لاتک ویژگیهای برنامه‌پذیر نشر رومیزی و همچنین ابزارهایی گسترده را برای خودکار کردن بیشتر جنبه‌های حروفچینی و نشر رومیزی (desktop)، اعم از شمارش ارجاعات میان منابع گوناگون (cross referencing )، جداول و نمودارها، طرح‌بندی صفحات(page layout)، کتابنامه‌ها و بسیار چیزهای دیگر ارائه میدهد.
لاتک ابتدا در سال ۱۹۸۴ توسط لسلی لامپورت نوشته شد و تاکنون تبدیل به روش مسلطی برای استفاده از تکس _ که هم اکنون دیگر افراد آن را به صورت متن خالی (plain tex) نمی‌نویسند _ شده است.
لاتک LaTeX معمولاً به صورت لِی‌تِخ یا لاتِخ تلفظ میشود که در آن X صدای خ فارسی را میدهد زیرا نام TeX از واژه یونانی τεχνη (تِخنی به معنی هنر و مهارت) گرفته شده است. گرچه مخترع سازنده تکس، دونالد کنوت شخصاً تلفظ "tech" (تِخ) را استفاده می‌کند، ولی لامپورت گفته است که " او هیچ تلفظ خاصی را برای LaTeX ترجیح نمی‌دهد یا بد نمی‌داند. نام لاتک بطور معمول با حروفچینی مخصوصی که در لوگوی این صفحه نشان داده‌شده، چاپ میشود.
کارکرد لاتک مبتنی بر این اندیشه است که نویسندگان باید قادر باشند بر نوشتن در درون ساختار منطقی متن‌شان تمرکز کنند، نه اینکه وقت خود را برای کارکردن بر روی جزئیات شکل‌دهی صرف کنند. این امر، نه تنها جداسازی شکل‌دهی از محتوا را ممکن میسازد، بلکه حروفچینی و دیگر تنظیمات مرتبط با آن را در هر جا که نیاز باشد امکان‌پذیر میسازد.
لاتک با قابلیت جدانگه‌داشتن جزئیات شکل‌دهی از متن، غالباً برتر از واژه‌پردازها و دیگر سیستمهای نشر رومیزی عمل می‌کند. امکان بوجود آوردن تغییرات دیداری در طرح‌بندی صفحه‌ها معمولاً در سیستمهای دیگر چندان امکان‌پذیر نیست. این سیستم‌ها زمینه و شکل را چنان بطور تنگاتنگ با هم همگون می‌کنند که ایجاد ثبات و اتومات‌سازی غالباً دشوار است.
لاتک انعطاف‌پذیری زیادی برای شکل‌دهی در اختیار میگذارد و در عین حال هویت ساختار را حفظ می‌کند، کاری را که سیستم های ساختاری ضعیف مانند اس‌جی‌ام‌ال (SGML) و اکس‌ام‌ال (XML) مستقیماً انجام نمی‌دهند. لاتک را میتوان با استفاده از زبان ماکروی زیربنائی به منظور پدیدآوردن فرمتهای ترجیحی توسعه داد. برای نمونه ابزارهای تجاری متعددی در سیستم کلی تِک (که لاتک جزئی از آن است) وجود دارد و فروشندگان می‌توانند امکانات دیگری همچون پشتیبان تلفن و اَشکال تایپی اضافی را عرضه‌کنند. لیکس (LyX) یک پردازشگر متنی دیداری آزاد است که از لاتک به‌عنوان پشتیبان استفاده می‌کند. تک‌مکس (TeXmacs) یک ویرایشگر ویزی‌ویگ (WYSIWYG) که دارای عملکردهای ساده‌ای مثل لاتک است اما با یک موتور حروفچین متفاوت است.
تعدادی از سیستمهای تجاری دی‌تی‌پی (DTP) رایج، از نسخه‌های اصلاح‌شده موتور حروفچین اولیه تِک استقاده می‌کنند. با توجه به افزایش کنونی در استفاده عام از سیستمهای اکس‌ام‌ال و پیدایش تقاضا برای تولید انبوه و دسته‌ای کیفیت انتشار، افزایش مداومی در حروفچینی با استفاده از اینگونه منابع بویژه در استفاده از لاتک به چشم می‌خورد. نمونه پایین مثالی از یک درون‌داد (سمت چپ) و برون‌داد (سمت راست) لاتک را نشان میدهد.
لاتک در آغاز بیش از همه توسط ریاضیدانان و دانشمندان بکار می‌رفت. این نرم‌افزار هنوز هم در میان این دسته از افراد به عنوان ابزار ترجیحی برای نوشتن مقالات، کارهای تحقیقی، پیش‌نویس‌ها و کتابها بکار می‌رود. از آنجا که سیستم زیربنائی تِک در ابتدا برای متنهای دارای ریاضیات ساخته‌شد، ازاینرو طرح‌بندی کردن عبارات ریاضی آسان‌تر و حروفچینی بدست‌آمده دارای کیفیت مطلوب‌تری نسبت به دیگر سیستمهای متن‌پرداز به حساب می‌آید. بسیاری از گاهنامه‌های علمی و ناشران دیگر، پکیج های آزادی از لاتک را فراهم کرده‌اند که سبک های حروفچینی درون سازمانی (in-house) را برایشان انجام میدهد.
محبوبیت لاتک در محافل فنی و دانشگاهی شاید تا حدی مرهون در دسترس بودن زودهنگام لاتک در سیستمهای یونیکس و در دسترس نبودن فعلی دیگر واژه‌پردازها در آن سیستم‌ها باشد. ولی از همان مراحل آغازین، لاتک نسبت به برنامه‌های دیگر در مجموعه گسترده‌تری از سخت‌افزارها و نرم‌افزارها، موجود بود و نسخه‌های آن هم اکنون تقریبا در هر سیستمی از پی‌دی‌ای‌ها (PDA ها) گرفته تا رایانه‌های رومیزی و ابررایانه‌ها پیدا میشود. در خارج از محافل فنی به دلایلی لاتک نسبت به نرم‌افزار اصلی نشر رومیزی کمتر مورد استفاده‌است. یادگیری آن برای افرادی که هیچ تجربه‌ای در زمینه زبانهای نشانه‌گذاری ندارند، دشوار است. گرچه سفارشی کردن ظاهر مقالات، کتابها و گزارش‌ها صرفاً با استفاده از فرمان‌های دستی کار بسیار آسانی است، ولی این کار در حد یک حروفچین برای خودکارسازی تولید متن باقی می‌ماند نه درحد برنامه دستورالعمل طراحی صفحه، از اینرو تولید طرح‌بندی‌های پیچیده دیداری که تصاویر متعددی را درون خود جا میدهد کار دشواری است.
مانع دیگر در راه استفاده از لاتک، برای بسیاری افراد، مربوط به ظاهرهای ناهم‌زمان (asynchronous interface) است که در بیشتر نرم‌افزارهای آزاد پیش می‌آیند. در این حالت، صفحه ویرایش و صفحه نمایش حروفچینی جدا هستند که کمی باعث دشواری کار میشود. بخشی از این مشکل را میتوان با استفاده از جستجوی وارونه حل کرد. با این حال ابزارهای تجاری متعددی از یک شیوه چاپی هم‌زمان استفاده می‌کنند، مثال دیگر سیستمهای دی‌تی‌پی ابزارهای غیرتجاری لیکس (LyX) متن‌باز (open source) نیز همین کار را می‌کند ).گزینه دیگر، گنو تک‌مکس (GNU TeXmacs) یک ویرایشگر آزاد ویزی‌ویگ است که ویژگی‌هائی شبیه به لاتک را براساس یک موتور حروفچین متفاوت عرضه می‌کند.
لاتک یک نرم‌افزار آزاد است. و مجوز ویژه خود را دارد که ال‌پی‌پی‌ال (LPPL) نامیده‌می‌شود و با مجوز مستندات آزاد گنو (GNU General public)، که توزیع مجدد و اصلاحات را ممکن میسازد سازگار نیست. لاتک استفاده‌کنندگان را ملزم می‌کند که فایل‌های اصلاح‌شده، دارای نام فایل اصلاح‌شده باشند. این کار تضمین می‌کند که فایل‌هایی که مبتنی بر فایل‌های دیگر هستند، رفتار مورد انتظار را نشان‌دهند و از مشکلاتی مانند جهنم دی‌ال‌ال (DLL hell) جلوگیری میشود. نسخه تازه‌ای از ال‌پی‌پی‌ال که با جی‌پی‌ال (GPL) سازگار است نیز در دسترس است.
آموزشگاه کامپیوتر پایا افتخار دارد اولین دوره رسمی نرم افزار LATEX را در سطح کشور برگزار کند. افرادی که معتقدیم این نرم افزار برایشان مفید است شامل دانشجویان تحصیلات تکمیلی، علاقمندان به تحصیل در خارج از کشور، دانشجویان رشته های ریاضی و سایر علاقمندانی است که میخواهند در کارخود پیشرفت کنند و پرونده هایی با کیفیت بالا تهیه نمایند.