ژان لو رون دالامبر ریاضیدان و فیزیکدان فرانسوی

ژان لرون دالامبر (Jean le Rond D'Alembert) (متولد ۱۶ نوامبر ۱۷۱۷ در پاریس؛ درگذشت ۲۹ اکتبر ۱۷۸۳ در پاریس) دالامبر ریاضیدان، فیزیکدان فرانسوی و همچنین فیلسوف عصر روشنگری بود.

او سرپرست قسمت ریاضیات دائرةالمعارف فرانسوی بود که توسط دنی دیدرو انتشار یافت.روشِ دالامبر در معادله موج نیز به نام خود او نامیده شده است.اصل دالامبر نیز که به اسم این دانشمند نامیده شده است، با قانون دوم نیوتون هم ارز است و از آن به راحتی مکانیک لاگرانژی به دست می آید.

ژان لو رون دالامبر

صبح یکی از روزهای ماه نوامبر ۱۷۱۷ ناله کودکی از داخل بسته ای در کنار کلیسای «سن ژان لورن» توجه زنی خیرخواه و نیکوکار را به خود جلب می نماید. زن نیکوکار که زوجه شیشه بر فقیری به نام «روسو» بود کودک را به فرزندی خود قبول می کند. زن نیکوکار کودک را مانند فرزند خود تربیت می کند و کودک هم بعدها حق شناسی بی مانندی را درباره این مادر مبذول می دارد. ولی مدتها بعد معلوم شد که این کودک فرزند زنی میهماندار به نام مادام «تنس» و یک افسر سوار نظام بنام ژنرال دتوس می باشد. طولی نکشید که دالامبر سر راهی بزرگ شد و دانشمند شهیری گردید ولی هیچ وقت نامادری خود را فراموش نکرد و به مادام تنس که مایل بود او را پیش خود ببرد گفته بود که: «شما فقط نامادری من هستید و مادر حقیقی من همان زن شیشه بر است.»

دالامبر بیشتر به واسطه پژوهش هایش در ریاضیات و مکانیک استدلالی و به عنوان ویراستار علمی دایره المعارف معروف است، او در معروفترین کتاب خود به نام «رساله درباره مکانیک» که در سال ۱۷۴۳ منتشر شد سه قانون خود برای حرکت را عرضه کرد. در مورد قانونهای اول و دوم یعنی قانون ماند و قانون متوازی الاضلاع حرکت، استدلال دالامبر هندسی بود فقط در مورد قانون سوم پای فرضهای فیزیکی در میان است. این قانون به موضوع تعادل می پردازد و عبارت است از اصل بقای اندازه حرکت در موقعیتهای برخورد.

دالامبر در این رساله نخستین بیان درباره آنچه را امروزه اصل دالامبر شناخته می شود ارائه می کند. این اصل امروز در واقع بیش از آن که اصل به شمار آید قاعده ای است برای کاربرد قوانین حرکت که در رساله بیان شده اند. می توان آن را چنین بیان کرد: در هر موقعیتی که شی در اثر مانع هایی از ادامه حرکت ماندی عادی خود بازماند، حرکت حاصل را می توان به دو مؤلفه تجزیه کرد: حرکتی که شی عملا انجام می دهد و حرکتی که مانعها آن را از بین می برند. دالامبر در سال ۱۷۴۴ رساله ای درباره تعادل و حرکت سیالات انتشار داد و از اصل خود برای توصیف حرکت سیالات استفاده کرد و به بررسی مسائل مهم جاری مکانیک سیالات پرداخت.

کتاب دیگرش به نام «تفکراتی درباره علت کلی بادها» که در سال ۱۷۴۷ منتشر شد، حاو نخستین کاربرد عمومی معادلات دیفرانسیل جزئی در فیزیک ریاضی بود در مقاله ای به سال ۱۷۴۷ معادله موجی برای نخستین بار در فیزیک ظاهر شد اما راه حل دالامبر اگرچه درست بود، کاملا با پدیده های مشهود وفق نمی داد.

در کتاب «پژوهش درباره تقدیم اعتدالین و رقص محوری زمین» که در سال ۱۷۴۹ نوشته شد. روش او در پرداختن به مساله تقدیم اعتدالین شبیه به روش کلرو بود و به راه حلی دست یافت که با حرکت رصد شده زمین توافق بیشتری داشت. همچنین کتاب و رساله ای درباره نظریه جدید مقاومت سیالات که در سال ۱۷۵۲ منتشر شد و در آن برای نخستین بار معادلات دیفرانسیل هیدرودینامیک بر حسب یک میدان بیان شده و باطلنما (پارادوکس) هیدرودینامیک مطرح گردیده بود، بحث و جدال بسیاری برانگیخت.

فرهنگستان پروس در مسابقه ای که این مطلب برای آن نوشته شده بود جایزه ای اعطا نکرد به این دلیل که هیچ کس دلیلی تجربی در مورد این کار نظری ارائه نکرده بود. ادعا شده است که اثر دالامبر اگرچه بهترین اثری بود که به فرهنگستان رسیده بود، از خطا مصون نمانده بود. خود دالامبر محرومیت خویش را از جایزه نتیجه نفوذ اویلر می دانست و روابط میان این دو دانشمند که قبلا تیره شده بود، رو به وخامت بیشتری نهاد. افتخار توسعه مکانیک سیالات به گونه ای مختلف به هر دو شخص نسبت داده شده است.

دالامبر پیشگفتار دایره المعارف را نوشت. این پیشگفتار از اسناد عمده عصر روشنگری و بیانیه فیلسوفان است. مقاله های دالامبر در دایره المعارف از حوزه ریاضیات بسیار فراتر می رفت. دالامبر که با همکاری «دیدرو» برای تهیه دایره المعارف اقدام کرده بود در سال ۱۷۵۸ همکاری با دایره المعارف را ترک گفت. وی در سال ۱۷۵۴ به عضویت آکادمی علوم فرانسه انتخاب شد. محصول علمی مهم دالامبر پس از سال ۱۷۶۰ کتاب «جزوه های ریاضی» او بود که مشتمل بود بر راه حلهای جدید فراوانی برای مسائلی که او قبلا به آنها دست یازیده بود. دالامبر سرانجام در روز ۲۹ اکتبر ۱۷۸۳ در شصت و سه سالگی در پاریس درگذشت.